Historia Kostrzyna
Spis treści
Nazwa Kostrzyn wywodzi się ze słowiańskiej nazwy Cozsterine. Wśród językoznawców przeważa pogląd, że nazwa ta ma pochodzenie topograficzne. Bezpośrednio wiąże się z charakterem terenu, na którym powstały zaczątki miasta. Obszar wysoczyznowy otoczony korytami Odry i Warty, podmokłymi terenami - bagnami, rozlewiskami - oraz staropolskie znaczenie wyrazu kostrzyca, kostrzewa, kostropaty, najbardziej przekonuje do wiązania nazwy Kostrzyn z nazwą topograficzną.
Po raz pierwszy pojawiła się w liście wystosowanym przez stronę polską do Templariuszy w roku 1232.
Ego laurentius miseratione dibina lubucensis Episcopus notumfacio presentibus et futueis presentem paginam inspecturisguod fratribus militie templi in subsidium terre sancte iherosolimitane contuli decimas millemansorum in confinio cozsterine cum consensus in epatu lubucensi cum consensus Capituli lubucensis in perpetuum possidendas tali scilicet pacto guod ipsi de singulis mansis annuatim ecclesie nostre duas mensuras lubucensis persolbanturam tritici alteram silignis finita libertate gue datur colonis, exceptis tamen ex hac solutione mansis gui scultetis ratione lacotionis libere debentur, pro remedio animarcum mei bidelicet et predecessorum atgue successorum meorum et comanonicorum. Et ne guis, scripto presenti et sigillis, meo scilicet et Capituli roborari dignum duxi.
Dat. Anno gratie M 0. CC0. XXX0. II0.
Indict. Existentibus. Andrea Decano. Dribizlab preposito. Boruto Scolastica. Ratzab et Molberammo Canonicis
Ja, Laurencjusz (Wawrzyniec), ze miłowania Bożego Biskup lubuski oznajmiam czytającym obecną stronicę, obecnie i w przyszłości, że braciom Świątyni Jerozolimskiej Ziemi Świętej jako pomoc dałem 1000 łanów w granicy Kostrzyna, nad rzeką Myśla w granicach diecezji lubuskiej, za zgodą Kapituły Lubuskiej na zawsze na wieczne posiadanie, takim mianowicie układem, że sami z poszczególnych miejscowości rocznie kościołowi naszemu dwie miary lubuskie mają dać pszenicy, drugą zaś miarę z najlepszej mąki pszennej, po otrzymaniu wolności należy dać przybyszom, z wyjątkiem jednak, po rozwiązaniu z mieszkańcami, którzy z racji ulokowanego wójtostwa powinni otrzymać wolność dla zbawienia duszy mojej i moich poprzedników i następców, i przyjaciół. I obecnym napisałem i pieczęcią moją i kapituły, co uznałem za właściwe.
1232
Następują podpisy...
Tłumaczenie Ks. kan Benedykt Pacyga
Tereny dolnej Odry, a wśród nich również Kostrzyn, do roku 900 były we władaniu Pomorzan. W latach 900 - 1200 gród należał w większości do Polski. Wykorzystując położenie komunikacyjne (przejście przez Odrę) Mieszko I utworzył tu punkt strategiczny w wyprawie na Cedynię. Przygotowania do walk w Budziszynie prowadził w Kostrzynie Bolesław Chrobry.
Przez następne dwa wieki główną władzą na ziemiach nadodrzańskich byli Templariusze, Joanici i Krzyżacy. Od 1400 roku zaczęło się panowanie Brandenburgii. Istotne znaczenie w dziejach miasta odgrywała komora celna powstała w XIII wieku. Po jej założeniu miasto awansowało do miana stolicy ziemi kostrzyńskiej. Owa komora dostarczała zarówno miastu, jak i margrabiom sporych dochodów.
Zasadniczym momentem w dziejach Kostrzyna było uzyskanie praw miejskich. Lokacji dokonał margrabia Albrecht III ok. 1300 roku. Lokacja przyniosła miastu wypróbowane zasady rozplanowania przestrzennego, wprowadzała odrębne prawa miejskie, rosnącą autonomię, wyodrębniała prawnie i zrównywała ludność miejską.
W Kostrzynie i najbliższej okolicy koegzystowała ludność słowiańska i niemiecka (osadnicy). Ludność słowiańska stopniowo wypierana, zachowała jeszcze dość długo przewagę liczebną na wsi, zwłaszcza w pasie odrzańskim, gdzie zajmowała się rybołówstwem. Również w mieście przez dłuższy czas przeważała ludność słowiańska.
Wielkie zmiany miastu przyniósł rok 1535. Kostrzyn stał się rezydencją margrabiego Jana von Hohenzollern.
Wybór Kostrzyna, leżącego u ujścia Warty do Odry, zapewniał margrabiemu skuteczną kontrolę szlaków rzecznych. Wiadomo też było, że Kostrzyn otoczony z dwóch stron wodami wielkich rzek, a od północy i wschodu trzęsawiskami i bagnami posiadał znakomite położenie obronne.
Lata rządów margrabiego Jana (1535 - 1571) były okresem przełomowym w dziejach miasta. W Kostrzynie zaczęły działać rozmaite urzędy, kancelarie, sądy, których tu wcześniej nie było. Margrabia, noszący w historiografii przydomek Kostrzyńskiego, założył w mieście instytucje rządowe najwyższego szczebla, obejmujące m.in. sprawy wymiaru sprawiedliwości, stosunków lennych, wojskowości, poboru podatków.
W 1536 roku Kostrzyn stał się stolicą Nowej Marchii. Za panowania margrabiego Jana wzniesiono zamek. Szeroko zakrojone prace budowlane rozpoczęły się 1535 roku. Ich kosztami obarczono całą Nową Marchię. Po dwóch latach budowa zamku została zakończona. Jan z Kostrzyna zlecił również wybudowanie tutaj jednej z najnowocześniejszych najpotężniejszych twierdz tamtych czasów. Budowa fortyfikacji trwała od 1537 do 1568 roku.
Autorem projektu i twórcą kostrzyńskiej twierdzy był włoski inżynier Francesco Chiaramella z Gandino. Jego dzieło ukończył inny inżynier z Włoch - hrabia Roch Guerrini-Linari, budowniczy fortyfikacji Drezna.
Wgłębiając się w przeszło 1000-letnią historię Kostrzyna otrzymujemy obraz miasta, któremu nie dany był spokojny i równomierny rozwój, czy choćby dłuższe okresy stabilizacji. W kronikach Kostrzyna zapisanych jest wiele dotkliwych kataklizmów. Najbardziej bolesnymi dla miasta były powodzie na przestrzeni lat 1515-1888 i pożar z 1491 roku, w wyniku którego miasto doszczętnie spłonęło. Częste wojny i najazdy (Szwedzi, Rosjanie, Francuzi) wielokrotnie obracały miasto w ruinę.
W ostatnim roku panowania elektora Jana Zygmunta rozpoczęła się długotrwała i wyniszczająca wojna 30-letnia, która spowodowała ogromne zubożenie Kostrzyna. Efektem działań wojennych były spalone i spustoszone domy na Długim i Krótkim Przedmieściu. W latach 1758 - 1760 wojna siedmioletnia toczyła się na ziemiach Nowej Marchii. 15 sierpnia 1758 Kostrzyn został doszczętnie spalony przez Rosjan. Tylko twierdza przetrwała nienaruszona.
W latach 1806 - 1814 miasto znajdowało się w okupacji francuskiej. Najeźdźcy zdewastowali je i ponownie spalili. Ciężkie i bezlitosne ciosy nie doprowadziły jednak do jego całkowitej zagłady. Mieszkańcy Kostrzyna uparcie odbudowywali swoje miasto.
W późniejszych latach, szczególnie pod koniec XIX wieku, coraz bardziej rozrastała się dzielnica Nowe Miasto posiadająca wiele fabryk i sklepów. Miasto rozwinęło się także jako ważny węzeł kolejowy. W 1857 roku otrzymało pierwsze połączenie - była to linia Kolei Wschodniej, prowadząca z Berlina przez Frankfurt do Kostrzyna i dalej do Gorzowa. Inwestycja ta uczyniła niezbędnymi szereg innych przedsięwzięć - przeprowadzono nowe mosty przez Kanał Odpływowy, Odrę i Wartę - były to żelazne mosty, dwutorowe i obrotowe dla utrzymania drożności żeglugi na Odrze i Warcie.
W 1867 roku Kostrzyn otrzymał bezpośrednie połączenie z Berlinem, a w latach 1872 - 1875 poprowadzona została przez miasto linia wiodąca ze Szczecina do Wrocławia. Pociągnęło to za sobą konieczność budowy mostu kolejowego na Warcie.
Dziesięć lat później otwarto linię kolejową do Stargardu, natomiast w 1896 roku do Słońska - gdzie prowadziła linia wąskotorowa. W ten sposób Kostrzyn jako ważny węzeł komunikacyjny i punkt o znaczeniu strategicznym uzyskał techniczne warunki do utrzymania swojej pozycji.
Największy rozwój we wszystkich dziedzinach osiągnął Kostrzyn na przełomie XIX i XX wieku. W roku 1939 miasto liczyło ok. 24 tys. mieszkańców.
Podczas II wojny światowej, do trzeciej dekady stycznia 1945 roku, mieszkańcy miasta prowadzili normalne życie, nie myśląc o konsekwencjach zbliżania się frontu. Walki o Kostrzyn trwały wiele tygodni. Bezpośrednio po wyzwoleniu miasta utworzono tutaj komendanturę wojenną, podlegającą dowództwu 1 Frontu Białoruskiego.
Miasto stało się ważnym punktem zaplecza frontu. Jednolity przyczółek kostrzyński na lewym brzegu Odry był jednym z miejsc, z których w dniu 16 kwietnia 1945 roku ruszyło ostatnie natarcie sił radzieckich. Celem operacji było przełamanie nieprzyjacielskiej linii obronnej i otoczenie, a następnie zdobycie szturmem Berlina.
W wyniku długotrwałych i zaciekłych walk o miasto i twierdzę Kostrzyn uległ niemal całkowitemu zniszczeniu, którego stopień oszacowano później na 95%.
Poprzez ustalenia poczdamskie Odra, stając się rzeką graniczną między dwoma państwami, rozdzieliła także miasto. Dawne Przedmieście Długie i Kietz zostały poza jego granicami, na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej. Postanowienia poczdamskie nie ominęły również ludności. Konsekwencją zmiany granic Polski stały sie przemieszczenia ludności polskiej ze wschodu na zachód, a niemieckiej za Odrę. Z czynnych przed 1939 rokiem 32 zakładów produkcyjnych ani jeden nie zachował się w stanie zdatnym do uruchomienia.
Powojenna odbudowa i rozwój miasta związane są nierozerwalnie z otwartą w 1958 roku Fabryką Celulozy. Zakład ten (obecnie ARCTIC PAPER ) został w latach późniejszych znacznie powiększony poprzez zbudowanie dużej papierni oraz uruchomienie wydziału produkcji bibułki higienicznej.
Obiektem, wokół którego koncentrowało się życie w pierwszych latach polskiego Kostrzyna była stacja kolejowa. Kostrzyński węzeł PKP nadal odgrywa dużą rolę w życiu mieszkańców.
Dzięki uruchomieniu w 1992 roku kolejowego i drogowego przejścia granicznego Kostrzyn stał się bramą Polski na zachód i uzyskał nowe możliwości rozwoju.